( του Χρήστου Κάτσικα )

Την «γκρίζα ζώνη» των 8.000 μαθητών ετησίως που δεν τελειώνουν καν την υποχρεωτική εκπαίδευση του Γυμνασίου, αναδεικνύει με αφορμή τα αποτελέσματα των πανελληνίων εξετάσεων ο Χρήστος Κάτσικας*. Όπως τονίζει, το δημόσιο σχολείο όλο και περισσότερο λειτουργεί σαν σιδηροδρομική εταιρεία, που ελέγχει μόνο αν τηρούνται τα ωράρια, αναπαράγοντας τις ταξικές διαφοροποιήσεις.

Συνέντευξη στον Γιώργο Λαουτάρη

– Ποιες κοινωνικές τάσεις δείχνουν στο σώμα των υποψηφίων τα φετινά αποτελέσματα των πανελλαδικών εξετάσεων;

– Και αυτές οι εξετάσεις, όπως και των προηγούμενων χρόνων, έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: Υπάρχει ένα μεγάλο τμήμα παιδιών που πάντοτε βρίσκονται κάτω από τη βάση, δηλαδή γράφουν κάτω από 10.000 μόρια και τα οποία είναι κάθε χρονιά το ένα τρίτο. Αυτό το τμήμα παιδιών είναι διαπιστωμένο 100% ότι έχει κοινή κοινωνική ταυτότητα. Αν ψάξει κανείς τα αποτελέσματα στο Λεκανοπέδιο, έχει διαπιστωθεί ότι είναι εντελώς διαφορετικές οι επιδόσεις για παράδειγμα στην Αγία Παρασκευή και το Κερατσίνι ή στο Αιγάλεω και τη Βούλα. Η αποτυχία έχει ταξικό προσδιορισμό και αυτό φαίνεται όταν κανείς ψάξει ποιος μπαίνει στο πανεπιστήμιο και ποιος στο ΤΕΙ. Είναι ξεκάθαρο ότι η είσοδος στα ΑΕΙ και ΤΕΙ φέρνει μεγάλα ποσοστά παιδιών από μεσαίες κοινωνικές κατηγορίες στις καλές σχολές, ενώ αντίθετα, στα ΤΕΙ και σε σχολές δεύτερης ταχύτητας, όπως το Πάντειο και η Θεολογική, συσσωρεύεται η εργατική τάξη, όση κατορθώνει να μπει και η ύπαιθρος. Αυτό διαπιστώθηκε και φέτος. Βέβαια τα τελευταία χρόνια φαίνεται καθαρά ότι τα θέματα εκπέμπουν ένα σήμα: Υπάρχουν θέματα που δεν είναι για όλους, αλλά για όσους έχουν μορφωτικές κοινωνικές αποσκευές και γι’ αυτούς που έχουν να πληρώσουν από πολύ νωρίς φροντιστηριακά στέγαστρα. Αυτό φάνηκε και φέτος, από το γεγονός ότι υπήρχαν θέματα που δεν μπορούσε κανείς να τα αντιμετωπίσει αν περιοριζόταν στο σχολείο. Ήταν θέματα που απαιτούσαν φροντιστηριακό εμβολιασμό.

– Όλο το εκπαιδευτικό σύστημα λοιπόν κινείται γύρω από τις πανελλήνιες εξετάσεις;

– Κάθε χρόνο γίνεται μια δημόσια συζήτηση για τις πανελλήνιες εξετάσεις και μιλάμε για επιτυχόντες και αποτυχόντες. Από αυτή την εικόνα κρύβεται ότι υπάρχει μια γκρίζα ζώνη στο σχολείο, 7-8 χιλιάδες παιδιά κάθε χρόνο που δεν έχουν δυνατότητα ούτε καν να πάρουν μέρος στις εξετάσεις. Ενώ έχουν περάσει 37 χρόνια από τότε που έγινε υποχρεωτική η εννιάχρονη εκπαίδευση τα παιδιά αυτά δεν τελειώνουν ούτε καν το Γυμνάσιο. Αυτό το κομμάτι εξαφανίζεται στατιστικά. Και εδώ ο χαρακτήρας είναι ταξικός. Και να μη βλέπαμε τα επαγγέλματα των γονέων, γνωρίζουμε πού εντοπίζεται αυτή η διαρροή: Εκεί που είναι θεριεμένη η ανεργία, στις αγροτικές περιοχές, στις υποβαθμισμένες περιοχές του κέντρου.

– Οι δηλώσεις προτίμησης των μαθητών αντανακλούν κάποιες προσδοκίες για το μέλλον. Πώς διαμορφώνονται αυτές οι προσδοκίες σήμερα;

– Η οικονομική κρίση έχει θίξει μεγάλα τμήματα του πληθυσμού και ορισμένα από αυτά υποχωρούν σχολικά. Μεγαλώνει το κομμάτι των παιδιών που για να το πούμε σχηματικά κάθονται στο τελευταίο θρανίο και δεν έχουν πλέον κίνητρο και δυνατότητα να κάνουν παρατεταμένες σπουδές ή σπουδές εκτός του τόπου μόνιμης κατοικίας. Το κυριότερο όμως είναι ότι είναι ψαλιδισμένες περισσότερο από ποτέ οι προσδοκίες. Πριν 30 χρόνια θριάμβευαν σχολικά και οι λαϊκές τάξεις, γιατί υπήρχε το κίνητρο να ξεφύγει κανείς από τη μιζέρια μέσω της πανεπιστημιακής σχολής. Και επίσης πριν 30 χρόνια υπήρχε μια Αριστερά που σε επίπεδο κοινωνικό φώτιζε με την πολιτικοποίηση τους μαθητές. Σήμερα αυτά βρίσκονται σε υποχώρηση και αυτό δημιουργεί τον κίνδυνο μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, ιδιαίτερα από τις λαϊκές τάξεις, να αισθάνονται ξένα από την προσδοκία να μπουν στα πανεπιστήμια.

– Γνωρίζουμε ότι λόγω κρίσης έχει συρρικνωθεί η ιδιωτική εκπαίδευση. Το δημόσιο σχολείο ανταποκρίνεται στον ρόλο του;

– Οι εκπαιδευτικοί τα τελευταία χρόνια είναι χτυπημένοι οικονομικά, κοινωνικά, έχουν πάνω τους όλα τα βέλη της κριτικής από την κοινή γνώμη. Έχει αρχίσει να πέφτει ο ενθουσιασμός ακόμη και σε μικρές ηλικίες. Από την άλλη μεριά οι μαθητές, σήμερα όσο ποτέ, έχουν χωριστεί κάθετα: Υπάρχουν τα άλογα κούρσας, ένα μικρό κομμάτι που έρχεται στο σχολείο να νομιμοποιήσει όσα έχει πάρει από την οικογένειά του. Και υπάρχουν οι ουραγοί, το κομμάτι που κάθεται στα τελευταία θρανία και μεγαλώνει όλο και περισσότερο γιατί αντιμετωπίζεται λάθος από ένα σχολείο το οποίο λειτουργεί σαν μια σιδηροδρομική εταιρεία: Το μόνο που ενδιαφέρει είναι να τηρηθούν τα ωράρια. Το σχολείο δεν αντιμετωπίζει αυτό τον πληθυσμό που έχει ζητήματα, δεν του λύνει το πρόβλημα.

– Οι αλλεπάλληλες αλλαγές στο εξεταστικό σύστημα υπηρετούν μια συγκεκριμένη στρατηγική ή γίνονται στην τύχη;

– Τα τελευταία 15 χρόνια όλες οι αλλαγές που έχουν γίνει είναι καρμπόν από τις οδηγίες που έρχονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ΕΕ δίνει μια κατεύθυνση και κάποια στιγμή την τροποποιεί, πάντα χειροτερεύοντας τους όρους του σχολείου. Το ελληνικό σύστημα, επειδή έχει κάποιες αρτηριοσκληρώσεις, που ορισμένες κατά τη γνώμη μου είναι θετικές, αργεί να τις ενσωματώσει. Δεν είναι τυχαίο ότι οι τελευταίες αλλαγές που διακηρυκτικά έγιναν γνωστές, μιλούν για ένα Λύκειο που θα έχει από την πρώτη του τάξη μέχρι την τελευταία, πανελλήνιου τύπου εξετάσεις. Γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά ότι αν αυτό πραγματοποιηθεί, θα έχει δύο αποτελέσματα: Πρώτον, θα μεγαλώσει η σχολική «θνησιμότητα», γιατί όταν βάζεις ίδια θέματα από το Πέραμα ως την Κηφισιά και από τα Χανιά μέχρι τα αγροτικά χωριά της Ορεστιάδας, είναι προφανές ότι ένα μεγάλο τμήμα παιδιών από τις λαϊκές τάξεις δεν θα ανταποκριθεί. Δεύτερον, αυτή η αλλαγή στο Λύκειο θα γίνει μια θηλιά και για τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι με βάση αυτά που λέει η ΕΕ, θα αξιολογούνται στη βάση των επιδόσεων των μαθητών τους. Ένας καθηγητής λοιπόν που βρίσκεται σε ένα Εσπερινό Λύκειο στο Μοσχάτο και ένας που υπηρετεί σε ένα πρωινό σχολείο στη Νέα Σμύρνη θα αξιολογηθούν με βάση τα αποτελέσματα των μαθητών, που βέβαια είναι γνωστά πριν γίνουν οι εξετάσεις. Είναι φανερό ότι τις αλλαγές που γίνονται στο εκπαιδευτικό σύστημα δεν τις ανακαλύπτει ένας υπουργός, αλλά ουσιαστικά ο υπουργός έρχεται να ακολουθήσει πιστά τις οδηγίες που βγαίνουν από αλλού.

– Η τελευταία μεγάλη στιγμή του εκπαιδευτικού κινήματος ήταν η ματαίωση της συνταγματικής αναθεώρησης του άρθρου 16. Τώρα έχει αναδειχτεί στην κυβέρνηση μια πολιτική δύναμη που υποστηρίζει προγραμματικά τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Είμαστε κοντά σε κάτι τέτοιο;

– Κατ’ αρχάς και οι τρεις πολιτικές δυνάμεις που συμμετέχουν στην κυβέρνηση είναι θιασώτες των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Στο πίσω μέρος των σχεδίων τους είναι να ιδιωτικοποιήσουν τα δημόσια. Ένα ιδιωτικό πανεπιστήμιο κοστίζει και δεν υπάρχει η πελατεία στην Ελλάδα για να το συντηρήσει. Θέλουν να προχωρήσουν αυτό που προωθείται σε μεγάλο μέρος της ΕΕ, να βάλουν δηλαδή δίδακτρα στα δημόσια ΑΕΙ. Αυτό το μεθοδεύουν όχι με μια ντιρεκτίβα, αλλά στραγγαλίζοντας τις πανεπιστημιακές σχολές με την υποχρηματοδότηση. Έτσι τις σπρώχνουν να διαλέξουν μία από τις δύο κατευθύνσεις: Ή να κλείσουν ή να θεσπίσουν ένα είδος διδάκτρων. Βέβαια δίδακτρα υπάρχουν ήδη στα ελληνικά ΑΕΙ, αλλά είναι αθέατα. Είναι τα χρήματα που πληρώνει κανείς για τα βιβλία, για το νοίκι όταν πάει σε άλλη πόλη, για τη σίτιση.

Πρώτα θέρμανση και μετά «ψηφιακό σχολείο»

Ιδεολογική και οργανωτική υπεροπλία της Χρυσής Αυγής στα σχολεία

– Οι τελευταίες εκλογές αποτύπωσαν ορισμένες πολιτικές μετατοπίσεις στην ελληνική κοινωνία. Ήταν αυτές φανερές στις σχολικές αίθουσες;

– Αυτό που είδαμε στις αίθουσες και διαπιστώσαμε καθυστερημένα γιατί δεν μπορούσαμε να το πιστέψουμε είναι πως ένα μεγάλο κομμάτι νεολαίας ελκύονταν από ιδέες ταυτόσημες με αυτές που πρόβαλλε η Χρυσή Αυγή. Αποτέλεσμα ήταν πως σε συζητήσεις που γίνονταν ειδικά από τον Ιανουάριο και μετά, ξεπρόβαλαν μαθητές, κυρίως από περιοχές χτυπημένες από την ανεργία και τη φτώχεια, που υποστήριζαν τα συνθήματα της Χρυσής Αυγής: Ότι οι μετανάστες φταίνε για όλα, τι θέλουν οι Πακιστανοί στην πατρίδα μας, όλοι οι πολιτικοί είναι διεφθαρμένοι, αυτό που χρειάζεται είναι να τους τσακίσουμε στο ξύλο, να καεί το μπουρδέλο η Βουλή. Εκείνη την περίοδο σημειώνω, στις αρχές του χρόνου, δεν μπορούσαμε να διαπιστώσουμε αν υπάρχουν οργανωμένες ομάδες της Χρυσής Αυγής. Σήμερα στα σχολεία μπορεί κανείς εύκολα να δείξει ότι το περισσότερο οργανωμένο κομμάτι είναι η Χρυσή Αυγή και όχι η Αριστερά. Από τις εκλογές και έπειτα, η συζήτηση γύρω από το φαινόμενο αυτό μονοπωλεί και τους συλλόγους διδασκόντων. Και είναι κάτι πολύ ανησυχητικό.

– Το ψηφιακό σχολείο που εξαγγέλλεται έρχεται ως κάτι πρωτοποριακό. Εκτιμάτε ότι μπορεί να καταργηθεί το βιβλίο;

– Αν ζούσαμε σε μια κοινωνία με άλλες κατευθύνσεις, η τεχνολογία ως συμπληρωματική της διαδικασίας της μόρφωσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί και να είναι αποδοτική. Καθετί όμως στη θέση που του αρμόζει. Για τα περί διαδραστικών πινάκων και ψηφιακού σχολείου είναι σαν να λέμε «τι του λείπει του ψωριάρη, φούντα με μαργαριτάρι». Υπάρχουν εκατοντάδες σχολεία που μπορεί να διαθέτουν διαδραστικούς πίνακες, την ίδια στιγμή όμως δεν διαθέτουν χαρτί για την τουαλέτα, έχουν σπασμένα τζάμια και παρακαλούν την τοπική και την κεντρική εξουσία να φέρει πετρέλαιο για τον χειμώνα. Επίσης, υπάρχει μια λογική σε αυτές τις αλλαγές ότι το βιβλίο κοστίζει. Πάμε σε μια άλλου είδους σχέση με τη γνώση που λέει ότι δεν χρειάζεται μια βασική γνώση, ένα σώμα γνώσεων σε κάθε γνωστικό αντικείμενο και πάνω σε αυτό να προχωρήσεις αλλά κάθε μαθητής να την πλάθει μόνο του. Πώς; Αγοράζει τον υπολογιστή και του λες ψάξε, βρες, κοίτα. Ένας μαθητής χωρίς να έχει καθοδήγηση, είναι προφανές ότι αν κινηθεί στο διαδίκτυο, αυτό που θα ανακαλύψει δεν θα έχει σχέση με τη γνώση. Μπορεί να είναι μια δική του εκδοχή της ιστορίας αλλά δεν θα έχει σχέση με αυτό που έχει καθοριστεί από την επιστήμη. Είναι πολύ σοβαρό ζήτημα. Έγινε βέβαια και μια προσπάθεια να σταματήσουν να δίνονται βιβλία στα σχολεία και στα πανεπιστήμια, είμαστε σε ένα διάλειμμα τώρα. Το άλλοθι ήταν ότι με το διαδίκτυο και τους υπολογιστές δεν χρειάζονται. Αυτή η προσπάθεια είναι και δραχμοφονική στο πλαίσιο των περικοπών, αλλά είναι και χτύπημα στον πυρήνα των γνώσεων. Σκοπός είναι βγάλει έναν μαθητή που θα έχει ψίχουλα κατάρτισης, αλλά δεν θα μπορεί να κάνει ανάγνωση της κοινωνίας και της φύσης.

*O Χρήστος Κάτσικας είναι εκπαιδευτικός-ερευνητής και συντάκτης, (μεταξύ άλλων), του περιοδικού Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης και του εκπαιδευτικού δικτύου ενημέρωσης alfavita.gr

Πηγή: www.prin.gr