Πολλά άτομα που επιθυμούν να μειώσουν το βάρος τους υποβάλλονται σε μείωση της πρόσληψης τροφής (υποσιτισμός) ή «υποθερμιδικές δίαιτες» για ένα χρονικό διάστημα.
Αυτή η μείωση δεν προκαλεί προβλήματα σε ένα άτομο που την εφαρμόζει για μικρό χρονικό διάστημα και που το βάρος του είναι σε υγιές επίπεδο.
Όμως άτομα που υποσιτίζονται για μεγάλο χρονικό διάστημα θα αντιμετωπίσουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία τους.
Κάποιες μορφές μείωσης της πρόσληψης τροφής είναι:
-Περιορισμός της τροφής για έλεγχο του βάρους
-Αποφυγή συγκεκριμένων τροφών (π.χ. όλα τα λιπαρά ή οι υδατάνθρακες) λόγω φόβων που σχετίζονται με θέματα υγείας (π.χ. υπερλιπιδαιμία) ή λόγω φόβου αύξησης του βάρους
-Αποφυγή τροφών γιατί το άτομο φοβάται ότι αν ξεκινήσει να τρώει δεν θα μπορεί να σταματήσει (π.χ. βουλιμία)
-Υπερβολικός περιορισμός σε επίπεδο εμμονής με σκοπό την επίτευξη ενός πολύ χαμηλού βάρους (π.χ. ανορεξία)
Η πληροφορία για της επιπτώσεις της χαμηλής πρόσληψης τροφής και του χαμηλού σωματικού βάρους έχει συλλεχθεί από διάφορες πηγές, όπως έρευνες σχετικά με τον υποσιτισμό σε ανθρώπους και ζώα. Για οποιοδήποτε λόγο κι αν περιορίσει κάποιος την πρόσληψη τροφής, θα βιώσει τις ίδιες αρνητικές συνέπειες, ανεξάρτητα του πόσα κιλά ζυγίζει.
Οι Ψυχολογικές Επιπτώσεις της μειωμένης πρόσληψης τροφής
Διάθεση και Συναισθήματα
Κατάθλιψη: η διάθεση επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τη μείωση της πρόσληψης τροφής. Πολλά από τα θρεπτικά συστατικά της τροφής επηρεάζουν το κέντρο ελέγχου των συναισθημάτων που βρίσκεται στον εγκέφαλο. Η μειωμένη πρόσληψη αυτών των θρεπτικών συστατικών επηρεάζει λοιπόν την ισορροπία τους και αυτό έχει αρνητική επίδραση στη διάθεση. Τα άτομα που δεν τρώνε επαρκείς ποσότητες φαγητού έχουν γενικότερα κακή διάθεση, είναι περισσότερο ευερέθιστα και εκνευρίζονται εύκολα.
Πανικός: τα άτομα χαμηλού σωματικού βάρους που υποσιτίζονται μπορεί να νιώθουν ότι δεν βρίσκονται σε επαφή με τα συναισθήματά τους. Οι κρίσεις πανικού είναι ένα πολύ σύνηθες σύμπτωμα, και συχνά σχετίζεται με τον πανικό σχετικά με την αύξηση βάρους. Τα συμπτώματα πανικού δεν προκύπτουν μόνο από συναισθηματικούς λόγους. Μπορεί να προκύψουν και όταν το σύστημα του σώματος που ελέγχει το στρες δεν λαμβάνει όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται για να δουλέψει σωστά. Οι κρίσεις πανικού συχνά σταματούν όταν το άτομο επιστρέφει σε φυσιολογικό βάρος.
Εμμονές: μία από τις περισσότερο εμφανείς αλλαγές που προκαλεί η μειωμένη πρόσληψη τροφής είναι η εμμονικότητα, με την έννοια ότι το άτομο έχει τη τάση να καθορίζει αυστηρούς κανόνες και να είναι πολύ άκαμπτο. Για παράδειγμα, το άτομο μπορεί να νιώθει ότι εξαναγκάζεται να περπατήσει μια συγκεριμένη απόσταση κάθε μέρα ή μπορεί να έχει πολύ άγχος με την τάξη και την καθαριότητα. Αυτό παρεμποδίζει την ικανότητα του ατόμου να είναι αυθόρμητο και χαλαρό.
Η εμμονικότητα συχνά σχετίζεται με θέματα φαγητού και άσκησης. Κάποια άτομα για παράδειγμα νιώθουν ότι πρέπει να φάνε με ένα πολύ συγκεκριμένο τρόπο (π.χ. να κόψουν την τροφή σε πολλά μικρά κομμάτια). Η διαδικασία του φαγητού μπορεί να γίνει ένα μικρό τελετουργικό όπου η τροφή πρέπει να καταναλωθεί σε συγκεκριμένο μέρος και με συγκεκριμένο τρόπο.
Πολλά άτομα γίνονται τόσο εμμονικά που θα μπορούσε να διαγνωστεί ότι πάσχουν από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Η μανιώδης συλλογή αντικειμένων είναι μια πολύ συνηθισμένη πρακτική μεταξύ των ατόμων που δεν σιτίζονται επαρκώς.
Παραίτηση και απομόνωση: η μειωμένη πρόσληψη τροφής μπορεί να σε κάνει να νιώσεις καλύτερα για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, ειδικά αν άλλα άτομα του περιβάλλοντος σε επικροτούν για την απώλεια βάρους ή την εγκράτειά σου. Εάν όμως η μειωμένη πρόσληψη τροφής συνεχιστεί και γίνει τρόπος ζωής, μπορεί να κλειστείς στον εαυτό σου και να μην ασχολείσαι με άλλα θέματα πέρα από το φαγητό και το βάρος. Πολλά άτομα που πάσχουν από νευρική ανορεξία δεν έχουν κοινωνική ζωή (δεν έχουν φίλους, δουλειά ή σχέση) και είναι απομονωμένα στο σπίτι τους.
Αυτή η απομόνωση οφείλεται επίσης στην έλλειψη θρεπτικών συστατικών στον εγκέφαλο. Η επιθυμία αποφυγής άλλων ατόμων οφείλεται στη κακή διάθεση και την επικέντρωση του ατόμου στις εμμονές και τις ψυχαναγκαστικές διαδικασίες που πρέπει να κάνει προκειμένου να ελέγξει την πείνα του.
Έλλειψη σεξουαλικής επιθυμίας: είναι αναμενόμενη όταν το άτομο μειώνει την πρόσληψη τροφής και οφείλεται στις ορμονικές αλλαγές που πραγματοποιούνται στο σώμα λόγω της έλλειψης θρεπτικών συστατικών
Αίσθηση πάχους: τα άτομα που υποσιτίζονται αισθάνονται παχιά ή μεγαλύτερα από ότι είναι στη πραγματικότητα, και αυτό οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερο περιορισμό της τροφής. Το γιατί συμβαίνει αυτό δεν έχει γίνει ακόμα πλήρως κατανοητό. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η αίσθηση πάχους μπορεί να οφείλεται σε όλα τα θαμμένα συναισθήματα του ατόμου, που το οδήγησαν εξαρχής στην απόφαση να περιορίσει την τροφή. Τα αισθήματα πάχους αυξάνονται όσο το άτομο χάνει κιλά, ιδιαίτερα αν είναι ήδη ελλιποβαρές. Η μόνη λύση είναι η επαναφορά της σίτισης στο φυσιολογικό, και όχι η επιθυμία για ακόμα μεγαλύτερη απώλεια βάρους.
Σκέψη και Συναίσθηση
Η σκέψη επηρεάζεται από τη μείωση της πρόσληψης τροφής. Αυτό είναι αναμενόμενο, καθώς ο εγκέφαλος χρειάζεται ένα μεγάλο αριθμό θρεπτικών συστατικών προκειμένου να λειτουργήσει. Ένα σημαντικό σύμπτωμα είναι ότι η σκέψη γίνεται άκαμπτη, για παράδειγμα το άτομο δυσκολεύεται να καθορίσει προτεραιότητες και περνάει γρήγορα από το ένα θέμα στο άλλο.
Συγκέντρωση: τα άτομα που περιορίζουν τη τροφή συχνά αναφέρουν ότι είναι σε εγρήγορση, αλλά αυτό δεν μπορεί να διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η διαρκής σκέψη γύρω από το φαγητό και το βάρος, που αποτελεί επίπτωση του υποσιτισμού, παρεμβάλεται στην ενασχόληση με άλλα θέματα.
Εμμονή σε σχέση με το φαγητό και το βάρος: Άτομα που υποσιτίζονται για οποιοδήποτε λόγο σκέφτονται εντονότερα το φαγητό. Εάν το βάρος είναι ένα σημαντικό θέμα, ο υποσιτισμός κάνει πιο έντονη την ενασχόληση με αυτό. Έτσι ένα άτομο ξεκινώντας μια δίαιτα μπορεί να γίνει φανατικό με την μαγειρική, την συλλογή συνταγών, το διάβασμα βιβλίων σχετικά με τη διατροφή, ακόμα και να ονειρεύεται το φαγητό.
Βάθος Σκέψης: για τα άτομα που υποσιτίζονται τα μόνα σημαντικά θέματα είναι το πως να αποφύγουν το επόμενο γεύμα, πως να ελέγξουν το βάρος, πως θα εξασφαλίσουν ότι αυτό που θα φάνε είναι το κατάλληλο. Έτσι δεν μπορούν να επικεντρωθούν σε άλλα θέματα. Η περιορισμένη συναίσθηση οδηγεί πολλές φορές σε κοινωνική ανεπάρκεια, όπως έλλειψη ενσυναίσθησης και δυσκολία του ατόμου να μοιραστεί συναισθήματα.
Εσωτερική Φωνή: Πολλά άτομα που υποσιτίζονται αναφέρουν ότι ακούν μια φωνή, η οποία τους λέει να φάνε ακόμα λιγότερο, ή ότι είναι λαίμαργοι εάν σκεφτούν να φάνε παραπάνω, ή ότι εάν φάνε μία συγκεκριμένη τροφή το βάρος τους θα αυξηθεί πολύ. Σε σοβαρό υποσιτισμό η φωνή μπορεί και να απειλεί το άτομο ότι θα τιμωρηθεί εάν φάει παραπάνω. Η ύπαρξη της φωνής οφείλεται στην ασιτία του εγκεφάλου, στην έλλειψη δηλαδή των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών που χρειάζονται για την εγκεφαλική λειτουργία, και δεν σημαίνει ότι το άτομο είναι τρελό ή έχει ψύχωση. Η Φωνή εξαφανίζεται όταν το άτομο επιστρέψει σε φυσιολογικό σωματικό βάρος.
Ενοχλητικές Σκέψεις: η έλλειψη θρεπτικών συστατικών στον εγκέφαλο μπορεί να οδηγήσει σε δυσκολία του ατόμου να αντιληφθεί σωστά τις καθημερινές εμπειρίες. Για παράδειγμα, η κατανάλωση μίας «απαγορευμένης» τροφής, ή ακόμα και η σκέψη της, μπορεί να κάνει ένα άτομο να αισθάνεται ότι είναι απαίσιο, ότι δεν αξίζει και ότι έχει παχύνει. Αυτές είναι ενοχλητικές σκέψεις που κρατούν το μυαλό φυλακισμένο σε μια κακή σχέση με την τροφή.
Συμπεριφορά
Οι αλλαγές στο πως κάποιος σκέφτεται και αισθάνεται έχουν μεγάλη επίπτωση και στο πως συμπεριφέρεται και σχετίζεται με άλλα άτομα. Άτομα που έχουν περιορίσει την πρόσληψη φαγητού για μεγάλο χρονικό διάστημα θεωρούν ότι αυτή η συμπεριφορά είναι μέρος της προσωπικότητάς τους, και δεν αντιλαμβάνονται ότι το πως σκέφτονται, αισθάνονται και συμπεριφέρονται, οφείλεται αποκλειστικά στις επιπτώσεις της κακής διατροφής. Με λίγα λόγια, ο πραγματικός τους εαυτός μένει καλυμμένος.
Λιγούρες: οι εντονότερες επιπτώσεις του υποσιτισμού στην συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα της ισχυρής επιθυμίας για φαγητό, ιδιαίτερα για τροφές πλούσιες σε ζάχαρη και λιπαρά. Πολλά άτομα ανταποκρίνονται στις λιγούρες με το να κάνουν διάφορα πράγματα ώστε να ελέγξουν το στόμα τους και την πείνα τους, π.χ. γυμνάζονται υπερβολικά, καπνίζουν, πίνουν αλκοόλ ή μασάνε τσίχλες. Για άλλα άτομα, οι λιγούρες ξεσπούν σε βουλιμικά επεισόδια, γεγονός που στη συνέχεια οδηγεί σε επιθυμία για ακόμα μεγαλύτερο περιορισμό της τροφής, αλλά και για αντισταθμιστικές μεθόδους όπως είναι ο εμετός. Αυτό στη συνέχεια θα οδηγήσει σε ακόμα περισσότερες λιγούρες, κι έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος.
Οι έρευνες έχουν πλέον αποδείξει ότι οι λιγούρες οφείλονται στην πραγματικότητα σε βιολογικούς λόγους, και συγκεκριμένα στην έλλειψη θρεπτικών συστατικών και στο χαμηλό βάρος, και ότι δεν πρόκειται να σταματήσουν αν το άτομο δεν ακολουθήσει μια διατροφή πλούσια σε θρεπτικά συστατικά και επαρκή σε θερμίδες, κι εάν δεν επαναφέρει το βάρος του στο φυσιολογικό.
Σωματικές Επιπτώσεις
Η μειωμένη πρόσληψη τροφής, ανεξάρτητα από το βάρος του ατόμου, έχει σημαντικές συνέπειες στη σωματική υγεία. Υπάρχει μια διαστρεβλωμένη άποψη ότι η μειωμένη πρόσληψη τροφής σχετίζεται με αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης. Αυτή η άποψη έχει προκύψει απλά από το γεγονός ότι η υπερβολική πρόσληψη τροφής σχετίζεται πραγματικά με μείωση του προσδόκιμου επιβίωσης και με αύξηση της νοσηρότητας. Οι πραγματικές επιπτώσεις της μειωμένης πρόσληψης τροφής εξαρτώνται από το είδος και τη διάρκεια της, καθώς και από το βαθμό απώλειας βάρους.
Καρδιαγγειακό σύστημα και θερμοκρασία σώματος: η καρδιά είναι ένας μυς που μπορεί να γίνει πιο αδύναμος από την μειωμένη πρόσληψη τροφής. Η αρτηριακή πίεση μπορεί να μειωθεί σε επικίνδυνο βαθμό, και ο καρδιακός παλμός επίσης μειώνεται σημαντικά. Η νωθρή κυκλοφορία μπορεί να οδηγήσει σε δημιουργία ελκών στα πόδια και σε χαμηλή θερμοκρασία σώματος. Όμως η πιο σοβαρή συνέπεια είναι η αρρυθμία, η οποία μπορεί να αποβεί θανατηφόρα.
Ορμόνες του Φύλου και Υπογονιμότητα: το σώμα προκειμένου να δώσει όση ενέργεια μπορεί σε άλλες πιο σημαντικές λειτουργίες, διακόπτει την παραγωγή ορμονών του φύλου. Έτσι, μειώνεται η σεξουαλική επιθυμία και εξαφανίζονται τα σημάδια της σεξουαλικής ωρίμανσης, δηλαδή η έμμηνος ρύση στις γυναίκες και η στύση στους άντρες. Η φυσιολογική λειτουργία του συγκεκριμένου συστήματος μπορεί να καθυστερήσει πολύ να επανέλθει, ακόμα κι όταν το βάρος και η φυσιολογική σίτιση αποκατασταθούν.
Σκελετός: οι ορμονικές αλλαγές και οι ανεπάρκειες θρεπτικών συστατικών έχουν μια ιδιαίτερα δυσμενή επίπτωση στην ανάπτυξη των οστών και την πυκνότητά τους. Η εφηβεία είναι το χρονικό διάστημα που τα κόκκαλα μεγαλώνουν και δυναμώνουν. Η μέγιστη οστική πυκνότητα που θα επιτύχει το άτομο στην εφηβεία, είναι αυτή που θα έχει και στην υπόλοιπη ζωή του. Έτσι, εάν λόγω της κακής διατροφής, η ποιότητα των οστών δεν είναι καλή, αυτό δεν μπορεί να διορθωθεί μεταγενέστερα. Το αποτέλεσμα είναι το άτομο να αναπτύξει οστεοπόρωση και κύφωση, και να έχει υψηλό κίνδυνο καταγμάτων.
Πεπτικό σύστημα: το πεπτικό σύστημα των ατόμων που υποσιτίζονται δουλεύει με πολύ πιο αργούς ρυθμούς, και αυτό έχει ως αποτέλεσμα το φαγητό να αργεί να περάσει από το στομάχι στο έντερο και το άτομο να αισθάνεται άβολα, να έχει φουσκώματα και μετεωρισμό. Το άτομο πιστεύει ότι αυτά τα συμπτώματα δείχνουν ότι έφαγε πολύ, όμως στην πραγματικότητα οφείλονται στην κακή λειτουργία του πεπτικού συστήματος.
Δέρμα και Μαλλιά: τα συμπτώματα μπορεί να ποικίλλουν από άτομο σε άτομο. Το δέρμα μπορεί να γίνει ξηρό και να φαίνεται γερασμένο. Σε πολύ χαμηλό βάρος μπορεί να πάρει ένα πορτοκαλί ή κίτρινο χρώμα, ή μπορεί να αναπτυχθεί χνούδι σε όλο το σώμα. Επίσης τα μαλλιά γίνονται λεπτά και αδύναμα και υπάρχει τριχόπτωση.
Ύπνος και Ξεκούραση: τα άτομα που υποσιτίζονται δεν μπορούν να κοιμηθούν εύκολα και μπορεί να ξυπνούν νωρίς έχοντας υπερένταση.
Όλα τα αναφερόμενα είναι συνέπειες της περιορισμένης πρόσληψης τροφής και μπορούν να προκύψουν σε άτομα οποιουδήποτε βάρους. Εάν επιπλέον το άτομο έχει χαμηλό βάρος τα συμπτώματα είναι περισσότερα και πιο έντονα.
Επιμέλεια Ευάγγελος Ζουμπανέας,
Διαιτολόγος Διατροφ&
