Αντιμετωπίζοντας ένα παρόν καλπάζουσας ανεργίας και ένα μέλλον περιορισμένων προοπτικών ικανοποιητικής απασχόλησης, πολλοί νέοι άνθρωποι με ρωτούν: τι να κάνουμε;
Ο, τι ακριβώς θα έπρεπε να κάνει και η χώρα εδώ και καιρό, τους απαντώ: κινηθείτε με έντονη εξωστρέφεια και αναπτύξτε στο έπακρο τις δεξιότητες και τα συγκριτικά σας πλεονεκτήματα.
Με τον καιρό διαπίστωσα πως όσοι με ρωτούν ανήκουν σε τρεις κυρίως κατηγορίες:
Η πρώτη περιλαμβάνει τους νεότερους, όσους σπουδάζουν ακόμα.
- Αποκτήστε, τους λέω, περισσότερες και καλύτερες δεξιότητες. Δεν αναφέρομαι σε «δεξιότητες» αντί για «ειδικότητες» τυχαία: οι δεύτερες μεταλλάσσονται ραγδαία, ενώ οι πρώτες καθιστούν δυνατή τη μελλοντική μετακίνηση ανάμεσα σε διαφορετικές ειδικότητες. Οι δεξιότητες είναι αυτές που μας επιτρέπουν να μαθαίνουμε.
- Επιμένω στην άριστη γνώση των αγγλικών (η άγνοιά τους ισοδυναμεί πλέον με αναλφαβητισμό),
- στη συνθετική και αναλυτική ικανότητα και στον χειρισμό του γραπτού λόγου.
- Προσθέτω και τη γνώση των μαθηματικών και της στατιστικής.
- Το πρόβλημα είναι πως η παιδεία στην Ελλάδα δεν συμβάλλει στην απόκτηση ούτε συνθετικών και αναλυτικών ικανοτήτων, ούτε στον χειρισμό του γραπτού λόγου (αντίθετα, τα πάμε πολύ καλά στα αγγλικά και όχι και τόσο άσχημα στα μαθηματικά). Γι’ αυτό θεωρώ απαραίτητη την πρόσβαση στην παιδεία άλλων χωρών, τόσο στο επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (υπάρχουν πολλά προγράμματα ανταλλαγής μαθητών) όσο και στην τριτοβάθμια. Δεν υπάρχει καμία απολύτως δικαιολογία φοιτητής του ελληνικού πανεπιστημίου να μη συμμετάσχει στο Erasmus και να μην επιδιώξει την καλοκαιρινή απασχόληση είτε σε κάποιο ερευνητικό πρόγραμμα είτε σε αντίστοιχη δραστηριότητα.
- Συνιστώ σε όσους έχουν ολοκληρώσει ένα πρώτο κύκλο σπουδών και κατευθύνονται στα μεταπτυχιακά, να δουλέψουν πρώτα για μια διετία. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει προσανατολισμό προς το εξωτερικό είτε μέσω μισθωτής εργασίας είτε μέσω διεθνούς εθελοντισμού.
- Επιμένω πως μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις δικαιολογείται να παραμένει κανείς στην Ελλάδα για μεταπτυχιακές σπουδές.
- Συνολικά, θεωρώ ξεπερασμένη τόσο την επιδίωξη στενής συνάφειας ανάμεσα στις διάφορες φάσεις σπουδών (αλλού, δηλαδή, μπορεί να ξεκινήσει κανείς και αλλού να καταλήξει) και την προσέγγιση των σπουδών αποκλειστικά ως μέσου «επαγγελματικής αποκατάστασης». Η αποστολή της παιδείας είναι η μόρφωση και η «αποκατάσταση» είναι ένα παρεπόμενό της.
Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν όσοι έχουν ολοκληρώσει τις σπουδές τους.
- Σ’ αυτούς προτείνω ανεπιφύλακτα τη μετανάστευση, αφού ακόμα και στην καλύτερη περίπτωση η ανάκαμψη θα πάρει χρόνο. Η μετανάστευση πρέπει να χάσει το αρνητικό της πρόσημο: η κινητικότητα δεν είναι κατάρα, το αντίθετο! Η αντίληψη πως είναι φυσιολογικό να εργάζεται κανείς αποκλειστικά στον τόπο που μεγάλωσε και πως θα ζήσει για πάντα σε ένα και μόνο μέρος, ανταποκρίνεται όλο και λιγότερο στη σύγχρονη πραγματικότητα. Το μεγαλύτερο ίσως πλεονέκτημα που διαθέτουν οι νέοι στη σημερινή συγκυρία είναι η πρόσβαση στην τεράστια ευρωπαϊκή αγορά εργασίας, ιδίως τώρα που τα γλωσσικά και πολιτισμικά εμπόδια έχουν πάψει να είναι απαγορευτικά. Παρά την ύφεση, ο ευρωπαϊκός Βορράς έχει μεγάλες ανάγκες που ολοένα θα γίνονται και μεγαλύτερες. Ας μην ξεχνάμε πως στόχος της ευρωπαϊκής ενοποίησης ήταν η δημιουργία μιας κοινής αγοράς και στην εργασία.
- Τις ευκαιρίες θα αδράξουν δύο κυρίως ομάδες: όσοι διαθέτουν δεξιότητες που έχουν ζήτηση και όσοι επιθυμούν να δουλέψουν σκληρά και να δημιουργήσουν. Πάντοτε υπενθυμίζω πως οι Ελληνες έχουμε αποδείξει πως μπορούμε να δημιουργούμε με επιτυχία σε περιβάλλον ευνομίας, όπου οι κανόνες φτιάχνονται για να τηρούνται. Σε όσους ισχυριστούν πως η φυγή νέων και ικανών ανθρώπων είναι αιμορραγία για τη χώρα, απαντώ πως είναι πολύ χειρότερη η σπατάλη τους και πως η μελλοντική αναβάθμιση της χώρας θα βασιστεί σε μεγάλο βαθμό και σε όσους σήμερα ανοίξουν τα φτερά τους, αποδράσουν από τη μιζέρια, μάθουν και δημιουργήσουν εκτός Ελλάδας.
Τέλος, η τρίτη ομάδα περιλαμβάνει όσους για διάφορους λόγους δεν θέλουν ή δεν μπορούν να φύγουν.
- Σ’ αυτούς υπενθυμίζω το τετριμμένο πλην όμως αληθινό, πως κάθε κρίση δημιουργεί ευκαιρίες. Οπως η χώρα, έτσι κι αυτοί πρέπει να τις εντοπίσουν, επενδύοντας σε νέες τεχνολογίες, πολύ ρίσκο και ακόμη μεγαλύτερο κόπο. Υπάρχουν τέτοιοι νέοι; Βεβαίως και υπάρχουν! Είναι αυτοί που δεν αναζητούν τη θαλπωρή του έτοιμου, δεν συμβιβάζονται με αυτά που βρήκαν, αποστρέφονται τη διαρκή αρνητικότητα, αναζητούν την ατομική ευθύνη και φοβούνται το τέλμα περισσότερο από την αποτυχία.
- Θα επιχειρήσουν οι νέοι άνθρωποι το άλμα αυτό; Ασφαλώς όχι όλοι, ούτε καν οι περισσότεροι. Θα πετύχουν όλοι όσοι το επιχειρήσουν; Ούτε κι αυτό ισχύει. Ομως όσοι τολμήσουν να σκεφθούν και να πράξουν διαφορετικά, θα διαπιστώσουν πως τελικά έχουν τα πάντα να κερδίσουν και ελάχιστα να χάσουν. Στην πορεία θα απελευθερωθούν από τα τεράστια βαρίδια που λέγονται αδράνεια, πειρασμός της ευκολίας και φόβος της αποτυχίας και θα κατακτήσουν μια ζωή πολύ πιο δημιουργική από αυτήν στην οποία ίσως τους προόριζε η μακαριότητα της Ελλάδας πριν από την κρίση. Και μαζί με τη δική τους ζωή, ίσως καταφέρουν να αλλάξουν και τη χώρα.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.
kathimerini.gr
