ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ
Περπάτησα πρόσφατα, για πολλοστή φορά, τη Σταδίου από το Σύνταγμα μέχρι την Ομόνοια και παρατηρούσα την πόλη σαν να ήταν κάτι ξένο προς εμένα. Είναι αυτή η Αθήνα που ξέρω; Από την πλατεία Συντάγματος και κάτω, κατά μήκος όλης της Σταδίου, η πόλη είναι πλήρως αποχυμωμένη. Δεν υπάρχουν σήματα από τα οποία να εμπνευστείς. Υπάρχουν μόνο αλλεπάλληλες ιστορίες παρακμής.
Το σκεφτόμουν πρόσφατα με αφορμή μία φωτογραφία του 1960. Γωνία Σταδίου και Καραγεώργη της Σερβίας και απέναντι το Μέγαρο Βούρου. Από τη μια, η ιστορική έδρα του βιβλιοπωλείου «Ελευθερουδάκης» και από την άλλη το ιστορικό καφενείο του «Ζαχαράτου». Τα επόμενα δύο χρόνια (1962-63) οι δύο γωνίες χάθηκαν, και τα ιστορικά κτίρια-πύλες στην πλατεία Συντάγματος, προς το Σύνταγμα, ανοικοδομήθηκαν.
Μαζί, όμως, χάθηκε εκείνο το μοναδικό πύκνωμα ατμόσφαιρας και η χωνεμένη στους πόρους της πόλης ιστορία, που μόνο ένα βιβλιοπωλείο ή ένα καφενείο, όπως ήταν ο «Ζαχαράτος», μπορεί να μεταδώσει.
Το ξανασκέφτηκα αργότερα, καθώς κατέβαινα τη Σταδίου, όταν λοξοδρομώντας στην Κοραή είδα το νέο σουβλατζίδικο, απέναντι από το σημείο όπου κάποτε υπήρχε το βιβλιοπωλείο «Ατλαντίς» των αδελφών Πεχλιβανίδη. Είχα ήδη προσπεράσει το καμένο «Αττικόν», τη Marfin, τον κλειστό «Κάουφμαν». Τρία χρόνια τώρα, παγωμένη η εικόνα της παρηκμασμένης πόλης. Είναι ένα ξήλωμα της αστικής φυσιογνωμίας της Αθήνας. Και λίγο παρακάτω, τα βιβλιοπωλεία-στοκατζίδικα. Την οδό Σταδίου, την κάποτε περιώνυμη, αγαπημένη οδό των Αθηναίων από τον 19ο αιώνα, την ένιωθα αποστεωμένη, ημιθανή, χωρίς να μπορεί να έχει ένα ρόλο, ιστορικό, κοινωνικό, συνειρμικό.
Και αυτή η μεγάλη δύναμη των συνειρμών, που κάνουν το προσωπικό βίωμα στην πόλη τόσο ξεχωριστό, δεν είχε στην οδό Σταδίου την ορμή και την έμπνευση μιας πρωτογενούς σκέψης με πηγή ένα «σήμα» του δρόμου όπως ήταν σήμερα... Οι συνειρμοί έμεναν να λιμνάζουν σε στάσιμα νερά αλλοτινών εικόνων, διηγήσεων, φωτογραφιών και μιας διάχυτης επιθυμίας για «κάτι άλλο». Η οδός Σταδίου αναδύθηκε στα μάτια μου τόπος κενός, χωρίς φιλοδοξία, χωρίς όραμα, χωρίς αφηγηματική δύναμη. Ηταν τραυματικό. Γιατί είχε τη μορφή ενός πετρώματος, ασάλευτου, ενός κοιτάσματος χωρίς ανθρώπινους πόρους, χωρίς εκπλήξεις.
Ανακαλούσα τη μυρωδιά από το ξύλο που έντυνε τον παλιό «Κάουφμαν». Για πολλούς είναι ταυτόσημη του αστικού πολιτισμού, του ανοίγματος στον κόσμο, της δίψας για γνώση. Το τρίξιμο σε εκείνη τη σκάλα από το μικροσκοπικό ισόγειο μέχρι τον πρώτο όροφο με τη λογοτεχνία και τα λευκώματα συνοδεύει πλέον ως επιθανάτιος ρόγχος τις αναμνήσεις από την Αθήνα προ πέντε ετών. Η πόλη μοιάζει συντριμμένη στον χρόνο, ταπεινωτικά ηττημένη όχι τόσο από την οικονομική κρίση, αλλά από την επέλαση ενός άλλου πολιτισμού, ενός διαφορετικού αξιακού συστήματος, ενός άλλου εσμού ανθρώπων που σαν επήλυδες γέμισαν τα «κενά».
Είναι περίεργη η αίσθηση να περπατάς σήμερα στη Σταδίου και πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, να μην υπάρχει τίποτε να σε συνδέει με την αστική παράδοση της πρωτεύουσας. Εχει συμβεί μία σημαντική ρωγμή. Ο,τι απέμεινε στέκεται σε ένα δίχτυ. Και αυτό που μπορεί κανείς να ονειρευτεί είναι στα όρια της ουτοπίας με την πεποίθηση πως η οδός Σταδίου δεν μπορεί να είναι έτσι.
Είδος υπό εξαφάνιση τα ξενόγλωσσα βιβλιοπωλεία στην Αθήνα
Σταδίου, Βουκουρεστίου, Νίκης, Χαριλάου Τρικούπη, Σόλωνος, Ακαδημίας, Φειδίου δεν είναι μόνο κάποιες από τις πιο γνωστές αθηναϊκές οδούς αλλά για χρόνια και ο πιο άμεσος τρόπος για «ταξίδι» σε άλλες χώρες και πολιτισμούς μιας και στέγαζαν μερικά από τα γνωστότερα ξενόγλωσσα βιβλιοπωλεία της πρωτεύουσας.
Βιβλιοπωλεία όπως ο «Kauffmann» , το «Reymondos International Bookstores», το «Compendium», το «Bookstall», το Il Narratore, o «Ευσταθιάδης» , το «Αthener Buchhandlung κ.α ., αποτελούσαν τρόπον τινά «διαβατήριο» για επαφή με άλλες χώρες και κουλτούρες διότι εκτός από βιβλία καθαρά εκμάθησης της γλώσσας διέθεταν και πλούσιες συλλογές από βιβλία λογοτεχνίας, ιστορίας ,φιλοσοφίας, πολιτικής και ούτω καθεξής, διατηρώντας ως πελάτες όχι μόνο μαθητές & φοιτητές αλλά και ξένους κατοίκους της πόλης που επιθυμούσαν μέσω του βιβλίου να επιστρέφουν νοερά στον τόπο καταγωγής τους.
Δυστυχώς η γενικότερη κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο τον κλάδο των βιβλιοπωλείων στην προκειμένη των ξενόγλωσσων.
Η κορύφωση της οικονομικής κρίσης , η κατά πολύ φθηνότερη απόκτηση του ακριβού ξενόγλωσσου βιβλίου από το διαδίκτυο, ο υψηλός ανταγωνισμός σε μία τόσο μικρή αγορά όπως η ελληνική , η κακή εσωτερική οικονομική διαχείριση αλλά και η ραγδαία πτώση στην αγοραστική δύναμη του κέντρου είχαν ως αποτέλεσμα πολλά από τα ξενόγλωσσα βιβλιοπωλεία να κλείνουν οριστικά, να μεταφέρονται ως αυτόνομα τμήματα σε αλυσίδες βιβλιοπωλείων ή να αλλάζουν και εντελώς χρήση.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα που χρήζει ιδιαίτερης αναφοράς αποτελεί το βιβλιοπωλείο «Kauffmann».
Έχοντας από τη δεκαετία του 1920 ως έδρα ένα υπέροχο νεοκλασικό κτίριο της οδού Σταδίου το συγκεκριμένο βιβλιοπωλείο ξεπέρασε τα όρια ενός χώρου προμήθειας βιβλίων σε πελάτες αλλά και φορείς του Δημοσίου, καθιστώντας τον σημείο συνάντησης του γαλλικού με τον ελληνικό πολιτισμό.
Με δικό του περίπτερο στις Δελφικές Γιορτές του Σικελιανού, στέκι του Ελύτη του Σεφέρη, του Παλαμά, του Χατζιδάκι, αλλά και μεταγενέστερων λογοτεχνών , καθηγητών , δημοσιογράφων , το εν λόγω βιβλιοπωλείο συνδέθηκε άρρηκτα με την διάδοση της γαλλικής κουλτούρας στους Αθηναίους.
Δημιουργώντας με τα χρόνια τμήμα συνδρομών για το γαλλικό τύπο, τμήμα κινηματογράφου, διοργάνωση σεμιναρίων για καθηγητές, κάλυπτε ευρύτατο φάσμα πολιτιστικών δραστηριοτήτων για τις οποίες έλαβε και τιμητική διάκριση από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως το βιβλιοπωλείο είχε περάσει στην καθημερινότητα & στη συνείδηση πολλών πελατών του, μιας και δεν ήταν λίγα τα περιστατικά όπου τακτικοί πελάτες θα επέστρεφαν από ταξίδι στο εξωτερικό με σοκολατάκια για το προσωπικό ή εργαζόμενος σε παρακείμενη υπηρεσία θα «κερνούσε» συχνά – πυκνά την πρωινή τυρόπιτα των υπαλλήλων του Kauffman ή ακόμη το νεοκλασικό της Σταδίου θα αποτελούσε σημείο συνάντησης φίλων όπου πριν την καθιερωμένη Σαββατιάτικη βόλτα τους θα έριχναν και μια ματιά στις νέες εκδόσεις που φιλοξενούσε το κατάστημα.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει πως λίγο πριν την έκδοση ενός επετειακού λευκώματος για τα 91 χρόνια του "Kauffmann" στην Αθήνα, και λίγο μετά την εκδήλωση πυρκαγιάς που κατέστρεψε την φημισμένη ξύλινη εσωτερική του σκάλα, το ιστορικό βιβλιοπωλείο και τα παραρτήματα στις οδούς Σίνα,. Ακαδημίας & Ζ. Πηγής κλείνουν σταδιακά από τον Μάιο του 2012.
Από τη δεκαετία του 1990 το «il Narattore» στην Σόλωνος έφερνε τον αέρα της Ιταλίας στο κέντρο της Αθήνας αφού εκτός από τις εκδόσεις φιλοξενούσε και εικαστικές εκθέσεις ιταλών καλλιτεχνών αλλά διέθετε και τμήμα ιταλικής γαστρονομίας. Το βιβλιοπωλείο μεταφέρθηκε το 2009 στον 1ο όροφο του «Ελευθερουδάκη» στην οδό Πανεπιστημίου, συνεργασία που δεν υφίσταται σήμερα ενώ ο χώρος που στεγαζόταν είναι πλέον μαγειρείο.
Boutique πασίγνωστου ξένου οίκου μόδας έχει ανοίξει εδώ και κάποια χρόνια εκεί όπου από τη δεκαετία του 80 βρισκόταν το «Reymondos International Bookstore», σε φωτογραφείο έχει μετατραπεί το κατάστημα που φιλοξενούσε το «Αthener Buchhandlung, ενώ οι χώροι που στεγάζονταν το «Bookstall», », το «Compendium», o «Ευσταθιάδης», διατίθενται προς ενοικίαση.
Σε μια χώρα όπου εκτός των άλλων βάλλεται διαρκώς η παιδεία και ο πολιτισμός το κλείσιμο μεγάλου μέρους των ξενόγλωσσων βιβλιοπωλείων είναι σαν να φιμώνεται το πιο ζωντανό, άμεσο και συνεχώς εξελισσόμενο στοιχείο μιας κουλτούρας, η γλώσσα. Είναι ένα ακόμη παράδειγμα πως ακόμη κι αν σύμφωνα με τους αρμοδίους ξεπεράσουμε στο μέλλον την οικονομική κρίση, κανείς δεν εγγυάται πως θα ξεφύγουμε και από την πολιτιστική.
Μαρία Ανδρουλιδάκη
