Στον κοινό ευρωπαϊκό πανεπιστημιακό χώρο με τις διαβαθμισμένες σπουδές που οδηγούν στα πτυχία Μπάτσελορ, Μάστερ και διδακτορικό η προσφορά στη διδασκαλία και την έρευνα αποκτά ολοένα και περισσότερο διεθνή χαρακτηριστικά.
Το γερμανικό πανεπιστημιακό τοπίο έχει να επιδείξει μια πολυσχιδή διαφοροποίηση. Περιλαμβάνει γύρω στις εξήντα παγκοσμίως γνωστές Ανώτατες Σχολές Καλών Τεχνών και Μουσικής, περίπου 120 πανεπιστήμια, τα περισσότερα με μακρά παράδοση και εδώ και τριάντα περίπου χρόνια Ανώτατες Σχολές (FH), ο αριθμός των οποίων έχει ξεπεράσει εντωμεταξύ τις 160.
Οι διαφορές μεταξύ των δύο τύπων ιδρυμάτων ανωτάτης εκπαίδευσης, εάν εξαιρέσουμε τα καλλιτεχνικά ιδρύματα, εστιάζονται στα εξής σημεία: Η εκπαίδευση στις ανώτατες σχολές (FH) συνδέει εξαρχής το γνωστικό αντικείμενο των σπουδών με την πρακτική εφαρμογή του. Αντίθετα οι σπουδαστές των πανεπιστημίων καλούνται να διεισδύσουν βαθύτερα στις θεωρητικές αρχές της επιστήμης τους.
Οι ανώτατες σχολές (FH) δηλαδή είναι, κατά κανόνα, εξειδικευμένα πανεπιστήμια με πεδίο αναφοράς, για παράδειγμα, την οικονομία, την τεχνολογία ή ακόμα την αγωγή και την εκπαίδευση κοινωνικών λειτουργών, ενώ τα πανεπιστήμια διακρίνονται από ένα ευρύτερο φάσμα επιλογών στο αντικείμενο σπουδών - ανάλογα βέβαια και με το πανεπιστήμιο - αρχίζοντας κυριολεκτικά από το Α, όπως αστρονομία, και καταλήγοντας στο Ζ, (τελευταίο γράμμα του λατινικού αλφάβητου), όπως Ζωολογία. Η πλειονότητα των σπουδαστών σε όλα τα ιδρύματα είναι γυναίκες.
Κρατικά και ιδιωτικά
Τα γερμανικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα χρηματοδοτούνται παραδοσιακά και μέχρι σήμερα ως επί το πλείστον από το κράτος και συγκεκριμένα από το εκάστοτε ομοσπονδιακό κρατίδιο, στην επικράτεια του οποίου βρίσκεται το εκπαιδευτικό ίδρυμα. Παράλληλα η επιδότηση της έρευνας είναι οργανωμένη σύμφωνα με τις αρχές ανταγωνισμού, με ανταποδοτικά δηλαδή κριτήρια. Η Γερμανική Εταιρεία Έρευνας [Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG)], ο οργανισμός αυτοδιοίκησης των πανεπιστημίων, παίζει εδώ τον κύριο ρόλο.
Ο οργανισμός αυτός χρηματοδοτείται από την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση με ένα συνολικό ποσό που ξεπερνά το ένα δισεκατομμύριο ευρώ σε ετήσια βάση.
Εξάλλου τόσο η κεντρική κυβέρνηση όσο και οι τοπικές κυβερνήσεις των κρατιδίων επιδοτούν στοχευμένα από το 2005/06 με κοινά προγράμματα ενίσχυσης, γνωστά ως «Πρωτοβουλίες για την Αριστεία» (Exzellenzinitiativen) κορυφαία πανεπιστήμια με δισεκατομμύρια ευρώ. Σε αυτές τις ενέργειες πρέπει να προσθέσουμε και την ολοένα και μεγαλύτερη εμφάνιση θεματικών διαγωνισμών σε μεμονωμένα κρατίδια. Ένα τέτοιο θέμα είναι π.χ. οι νέες τεχνολογίες. Τη γενική διεύθυνση και καθοδήγηση του κάθε πανεπιστημίου ή Ανωτάτου Εκπαιδευτικού ιδρύματος ασκεί το «Πανεπιστημιακό Συμβούλιο», του οποίου τα μέλη προέρχονται από το χώρο της επιστήμης, της οικονομίας και της πολιτικής.
Ένα τέταρτο σχεδόν των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι ιδιωτικά ιδρύματα, αναγνωρισμένα όμως από το κράτος. Συνήθως πρόκειται για ανώτατες ιδιωτικές σχολές που επικεντρώνονται σε πεδία όπως η μαθητεία και η επαγγελματική εκπαίδευση, τον τελευταίο καιρό μάλιστα προσφέροντας και προγράμματα επιμόρφωσης για εργαζόμενους. Μόνο λίγα από τα ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι ισότιμα με πανεπιστήμια. Σχεδόν τα μισά από αυτά εποπτεύονται από φορείς που ανήκουν στις μεγάλες χριστιανικές εκκλησίες, π.χ. σε ό,τι αφορά κοινωνικά επαγγέλματα. Σε μη κρατικά πανεπιστήμια φοιτούν μέχρι τώρα περίπου 100.000 ή σχεδόν 5% όλων των σπουδαστών της χώρας.
Είναι προφανές: Πολλά από αυτά τα ιδιωτικά ιδρύματα έχουν υψηλά δίδακτρα που μερικές φορές τα δίδακτρα αυτά ανέρχονται σε πολλές δεκάδες χιλιάδες ευρώ ετησίως. Αντίθετα τα κρατικά ιδρύματα απαιτούν δίδακτρα της τάξης των πεντακοσίων ευρώ το πολύ ανά εξάμηνο αλλά και αυτό ακόμα δεν συμβαίνει παρά μόνο σε ελάχιστα ομοσπονδιακά κρατίδια.
Νέο: Μπάτσελορ και Μάστερ
Κεντρικής σημασίας πρόκληση για όλα τα γερμανικά πανεπιστήμια αποτελεί η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση μετά την καθιέρωση των διεθνών πτυχίων αποφοίτησης Μπάτσελορ και Μάστερ. Η μεταρρύθμιση αυτή αποφασίστηκε μέσα από διαδικασίες συναίνεσης των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (και των γειτονικών χωρών) που είχαν δρομολογηθεί ήδη από το 1999 και είχαν ως στόχο την επίτευξη ενός «κοινού ευρωπαϊκού πανεπιστημιακού χώρου».
Ωστόσο από την πλευρά της πανεπιστημιακής πολιτικής παραμένει ακόμα σε μεγάλο βαθμό αδιευκρίνιστο, ποιος θα είναι ο αριθμός των αποφοίτων με πτυχίο Μπάτσελορ στους οποίους θα επιτραπεί η μετάβαση σε μεταπτυχιακές σπουδές (Μάστερ): στον καθένα που θα το ζητήσει, υποστηρίζει η μία άποψη στη Γερμανία, σε κάθε τρίτο απόφοιτο αντιτείνει η άλλη. Για την ώρα η απάντηση στο πρόβλημα δίνεται εντελώς πρακτικά μέσα από «συμφωνίες επί συγκεκριμένων στόχων» που συνάπτονται μεταξύ του εκάστοτε πανεπιστημίου και του αρμόδιου υπουργείου.
Για όλες τις κατευθύνσεις σπουδών ισχύουν πρακτικά οι τοπικοί περιορισμοί στον αριθμό εισακτέων (Numerus clausus = ο λεγόμενος κλειστός αριθμός ) που ευνοούν τους υποψηφίους με τις καλύτερες σχολικές επιδόσεις ή όσους έχουν μόνο ένα πτυχίο. Από την πλευρά των σπουδαστών εκφράζονται διαμαρτυρίες, συχνά έντονες, για τον αυξημένο φόρτο εργασίας των νέων προγραμμάτων σπουδών αλλά και των εξετάσεων που συνοδεύουν αυτές τις σπουδές. Η Γερμανική Υπηρεσία Ακαδημαϊκών Ανταλλαγών προσφέρει υποστηρικτική βοήθεια, σε όσους αλλοδαπούς ενδιαφέρονται, εφαρμόζοντας ένα τεστ ικανότητας σπουδών σε εθελοντική βάση. (www.testAS.de).
Εντωμεταξύ σχεδόν τέσσερις στους δέκα απόφοιτους του ίδιου έτους κατέχουν ήδη έναν από τους διαβαθμισμένους τίτλους και συγκεκριμένα ένα καλό ποσοστό της τάξης του τριάντα τοις εκατό το πτυχίο Μπάτσελορ και επτά τοις εκατό το πτυχίο Μάστερ. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τίτλοι αυτοί -σε αντίθεση με τον παραδοσιακό τίτλο διπλώματος – δεν διαφέρουν ως προς το αν έχουν αποκτηθεί σε ένα πανεπιστήμιο ή σε μια ανώτερη σχολή. Τα παλαιότερα προγράμματα σπουδών που οδηγούσαν π.χ. στο βασικό πτυχίο Magister αποτελούν πια σχεδόν παντού μοντέλα με ημερομηνία λήξης. Ωστόσο η μεταρρύθμιση φαίνεται να «κολλάει» σε μια σειρά πανεπιστημιακών κλάδων που συνδέονται παραδοσιακά με κρατικές εξετάσεις όπως π.χ. ο κλάδος της ιατρικής, οι νομικές και οι παιδαγωγικές επιστήμες. Κυρίως τα επαγγελματικά σωματεία εκφράζουν το φόβο πως το Μπάτσελορ, ως υποδεέστερος τίτλος σπουδών, θα μπορούσε να βλάψει την εικόνα του επαγγέλματός τους π.χ. στον τομέα της υγείας ή της δικαιοσύνης.
Φοιτητικός μισθός
Κάθε σπουδαστής, του οποίου η οικογένεια ζει και εργάζεται στη Γερμανία και δεν ανήκει στα πάνω από το μέσο όρο εύπορα στρώματα της κοινωνίας, έχει νόμιμο δικαίωμα για οικονομική ενίσχυση από το κράτος κατά τη διάρκεια φοίτησής του, πράγμα που φυσικά τον απαλλάσσει από την ανάγκη να εργάζεται παράλληλα με τις σπουδές του. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει για τους υποψήφιους φοιτητές που έρχονται απευθείας από το εξωτερικό οι οποίοι δεν δικαιούνται την παροχή αυτής της οικονομικής ενίσχυσης. Η κρατική βοήθεια – εν μέρει με τη μορφή δανείου, εν μέρει με τη μορφή επιδόματος με κοινωνικοπολιτικά κριτήρια – μπορεί να χορηγηθεί ακόμα και σε φοιτητές που προέρχονται από μεσαία κοινωνικά στρώματα.
Επιπλέον επίσημοι φορείς φοιτητικών υπηρεσιών (Studentenwerke) που λειτουργούν σε κάθε πανεπιστήμιο, φροντίζουν για την εξασφάλιση κατοικίας σε συμφέρουσα τιμή αλλά και διατροφής και ασφάλισης για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για κάθε σπουδαστή. Στην αυτοδιοίκηση του πανεπιστημίου συμμετέχουν όμως και διάφορες άλλες οργανώσεις είτε προβλεπόμενες από το νομικό πλαίσιο είτε ανεξάρτητες οργανώσεις φοιτητών με μεγάλη προθυμία και συχνά με πολύ ζωντανή παρουσία και παρέμβαση.
Ο Hermann Horstkotte εργάζεται ως δημοσιογράφος για θέματα παιδείας στη Βόννη.
Μετάφραση: Καίτη Στεφανάκη
Copyright: Goethe-Institut e. V., Internet-Redaktion
